Wake-up call in de trein

September 2015. De vluchtelingencrisis, zoals we die toen kenden en benoemden, was in volle gang. Mijn partner, Richard, en ik hadden net een heerlijke fietsvakantie achter de rug en stapten in Verona op de trein om terug naar huis te gaan. Het bleek een levensveranderende ervaring.

De avond voor vertrek waren we nog naar een concert geweest van Eros Rammazotti. Alleen het publiek al maakte dat tot een avond om nooit te vergeten: de arena van Verona vol uitzinnige fans die elk woord konden meezingen en zielsgelukkig waren met de komst van hun muzikale held.

Hoe groot was dan ook het contrast met de sfeer in de trein waar we argeloos in stapten. Tot onze verbijstering kwamen we terecht tussen honderden mensen met angstige ogen, een zoekende blik, schichtig om zich heen kijkend. Mannen, vrouwen, kinderen, jong en oud door elkaar. Enkelingen, families, gezinnen. In hun afgedragen kleren klampten ze zich vast aan hun telefoon. Soms was dat het enige wat ze bij zich hadden: hun laatste lijntje met thuis. Ik dacht dat vluchtelingen allemaal Syriërs waren, maar deze mensen schatte ik in als van Afrikaanse afkomst: Ethiopië? Eritrea?

Klimaatvluchtelingen

“Dit zijn klimaatvluchtelingen”, zei Richard tegen mij. Zijn groene ontwaken vond eerder plaats dan dat van mij. Je kon ze ook economische vluchtelingen noemen, zoals sommige partijen hardnekkig volhouden. Ze waren gevlucht door mislukte oogsten en honger. Oorzaak: droogte door klimaatverandering. Duitsland zou de grenzen openstellen en die kans grepen deze mensen met beide handen aan.    

Voor zover we konden zien, waren we de enige witte mensen in de trein: een ervaring die je niet verwacht in Zuid-Italië. Met ze praten lukte niet: we bleken geen taal te delen, behalve die van handen en voeten. We deelden onze proviand, deelden snoepjes uit. Je wil toch wát doen. Tegenover ons zat een klein meisje, tussen haar ouders in, haar blik strak op de grond gericht. “Ach meisje”, dacht ik. “Jij moet nu deze angstige momenten meemaken, alleen omdat je ergens anders geboren bent.” Het raakte me diep.

Emotionele achtbaan

In Oostenrijk deelden jongeren vanaf de stations spontaan eten, drinken en kleding uit, terwijl ze welkomstliederen zongen. Dat was hartverwarmend. Verbaasd namen de vluchtelingen de spullen in ontvangst. Het moet een bemoedigend signaal voor ze zijn geweest: ze waren welkom!

Bij de Duitse grens kwam een man in uniform binnen. Douane. “Ausweis bitte!”,  klonk het onheilspellend. Wij waren de enige twee die ons paspoort omhoog konden houden. Er werd niet eens een blik op geworpen. Iedereen moest uitstappen, behalve wij. Uit het raam zag ik dat iedereen netjes in rijen werd opgesteld. Voor registratie, begrepen we achteraf. Het voelde zó oneerlijk, zó veelomvattend, zó intimiderend. De weg naar München bracht ik in tranen door.

Feesten tussen de slachtoffers

Daar werd de schok nog groter. Het Oktoberfest was in volle gang, kort samengevat als Bier und Bratwurst. Op het perron slalomden galmende dronken mannen in Lederhosen tussen de timide vluchtelingen en de uitgeputte gezinnen door. De vluchtelingen werden vanaf hier naar andere bestemmingen gedirigeerd. We kunnen, zo realiseerde ik me, dus blijkbaar gewoon doorgaan met feesten, terwijl je omringd wordt door mensen die de traumatische gebeurtenissen in hun land proberen te ontvluchten. Disavowal (opsplitsen) heet dat in de psychologie: negeren waar je ongemakkelijk van wordt.

Veranderde focus

Soms heb je ervaringen in je leven die, als je terugblikt, zo belangrijk bleken dat je kunt vaststellen dat je daarna andere keuzes bent gaan maken.

Tot dan toe was ik in mijn werk vooral bezig geweest met gelijke kansen. Daar lag mijn eerste focus. Ik was lichtgroen, zou je kunnen zeggen. Maar nu zag ik: het bovenliggende thema is klimaat. Zo lang het klimaatprobleem niet afdoende geadresseerd is, is het dweilen met de kraan open.

Maar wat wist ik daar nog weinig van! Ik ging erover lezen, films en documentaires kijken, en dit besef daalde stapje voor stapje steeds verder in. Achteraf kan ik dus zonder aarzeling zeggen: dit was mijn wake up call. Wat was – of wordt- de jouwe?

-------

Meer over Jeanine Pothuizen – veranderkundige en klimaatpsycholoog

Voor mij is een organisatie een verzameling mensen. Wil je je duurzame ambities realiseren? Dan heb je niet alleen een technische, rationele uitdaging. De sociale en psychologische kant speelt net zo hard een rol. Ondanks de mooie ambities en uitgewerkte plannen, leiden schijnbaar verborgen aspecten (emoties en cultuur) vaak tot onverwachte belemmeringen in het realiseren van deze doelen.

Ik help teams en organisaties om deze de zachte aspecten van verandering juist in te zetten als katalysator. Op weg naar een gezonde toekomst voor mens, organisatie en natuur.