Geloof niet altijd wat je denkt

We zijn geneigd om een groot vertrouwen te hebben in onze rationele afwegingen. Zeker in organisaties. En al helemaal als er theorieën aan te pas komen. Na een flink potje overleg, met afweging van rationele argumenten, denken we al gauw dat we ‘een verstandig besluit’ hebben genomen. Terwijl er altijd een sterke wisselwerking is tussen gedachten en emoties.

Stel, je zit in een vergadering en de manager duurzaamheid onderstreept dat het de hoogste tijd is om de leaseauto’s eruit te doen. https://www.klimaatakkoord.nl/serie-aanpakkers/aanpakker-anders-reizen  Voortaan gaan jullie met het ov, of met elektrische deelauto’s. Paniek! Met het ov? Dan moet je eerst door weer en wind op de fiets naar het station. Je ziet het al voor je. Brrrr! 

Intussen laat de duurzaamheidsmanager een tabel zien waarin ze in beeld heeft gebracht hoeveel CO2-uitstoot jullie bedrijf bespaart met een duurzaam vervoersbeleid. Best veel. Maar ja. “Kunnen we niet beter eerst overstappen op een groene energieleverancier?” opper je. “Dat levert waarschijnlijk veel meer uitstootbesparing op.”

Window of tolerance

Je zal niet de eerste of de enige zijn die zo reageert. Zodra een verandering (brrr, een verandering) buiten jouw window of tolerance valt, zoals klimaatpsycholoog Renée Lertzman het noemt, treden je defensiemechanismes in werking. Het nieuwe wekt een gevoel van dreiging op, een gevoel van onbehagen. Dus sus je jezelf met een meer óf minder rationele gedachte. Gedachten kun je immers – min of meer- beheersen; gevoelens een stuk minder goed. 

Rationalisaties helpen jouw ongemak weg te nemen, maar vertragen vernieuwing. Als jij het gevoel hebt dat je positie, je aanzien of je comfort onder druk komt te staan door -bijvoorbeeld- een duurzaamheidsmaatregel, dan roept dat al snel ‘helpende gedachten’ op om deze spanning weg te nemen: ‘We kunnen beter eerst ergens anders mee beginnen’; ’Weten we zeker dat dit werkt?’; ‘Zet dit wel zoden aan de dijk?’

Uitstel voelt veilig

Veranderingen die onmiskenbaar nuttig zijn, maar wel praktische consequenties hebben die ons onzeker of ongemakkelijk maken, schuiven we liever voor ons uit: ‘Ik ga écht elke dag hardlopen. Vanaf morgen.’ Je ziet het ook in de politiek: ‘Zéker is de klimaattransitie belangrijk, máár…’ Oplossingen projecteren we liever op 2030, of - veiliger nog- op 2050. Zo geven we onszelf de ruimte om nog zo lang mogelijk op het oude vertrouwde pad door te hobbelen. 

Wie met een vergrootglas naar discussies over lastige besluiten kijkt, ziet dat er allerlei irrationele argumenten met een intellectuele onderbouwing naar voren worden geschoven om uitstelgedrag te rechtvaardigen. Anderen aan de vergadertafel gaan daar ook in mee. Zij voelen hetzelfde ongemak. 

Wat als…

Wil je dit mechanisme doorbreken, dan kan het helpen om je eens af te vragen: wat als we het gewoon wél doen? Dat nieuwe, dat enge? Datgene wat wellicht niet meteen de ultieme of de meest effectieve oplossing is? Wat doet het met ons, met mij, als we daar tóch voor kiezen? Wat zouden de gevolgen zijn? 

Daarmee oefen je om jezelf, je ratio, wat minder serieus te nemen. Zodra er een verandering in beeld komt, en je eerste gedachte is defensief, kijk daar dan eens naar met een houding van : ‘Oh, daar gaat ‘ie weer, dat verdedigingsmechanisme. Nou ja, laat maar gaan. Het is maar een gedachte.’ Zo geef jezelf de kans om er ánders naar te kijken. Creatiever, opener. Deel die houding, en je neemt anderen hierin mee. Want gevoelens veroorzaken -vaak onbewust- gedachten, maar met gedachten kun je gevoelens bewust sturen. Zo train je je veranderspier. Je blikveld verruimt, en stappen zetten wordt geleidelijk minder eng.  

-------

Meer over Jeanine Pothuizen – veranderkundige en klimaatpsycholoog

Voor mij is een organisatie een verzameling mensen. Wil je je duurzame ambities realiseren? Dan heb je niet alleen een technische, rationele uitdaging. De sociale en psychologische kant speelt net zo hard een rol. Ondanks de mooie ambities en uitgewerkte plannen, leiden schijnbaar verborgen aspecten (emoties en cultuur) vaak tot onverwachte belemmeringen in het realiseren van deze doelen.

Ik help teams en organisaties om deze de zachte aspecten van verandering juist in te zetten als katalysator. Op weg naar een gezonde toekomst voor mens, organisatie en natuur. Lees meer op www.duurzamedagstart.nl