De klimaatspagaat: Kiezen tussen twee goeden

Misschien ben je je er niet van bewust, maar velen van ons worstelen met enige regelmaat met een klimaatspagaat. Wanneer we keuzes moeten maken rondom duurzaamheid, hebben we al gauw het gevoel dat we te maken hebben met een dilemma: we doen het duurzaam óf we doen het bedrijfseconomisch interessant. Wanneer je je mentale lenigheid vergroot, voelt de spagaat een stuk minder pijnlijk. 

Wat is dat toch met duurzaamheid? Waarom hebben we zo vaak het gevoel dat een keuze in de groene richting ons belemmert om, bijvoorbeeld, winst te maken? Te investeren in innovatie, efficiënt te werken? Het voelt als een of/of-keuze. We doen de dingen duurzaam, óf we bekommeren ons om onze bedrijfseconomie. We kiezen voor duurzaam óf we kiezen voor veiligheid. We gaan de groene kant op, óf we gaan naar de beurs. 

Herkenbaar? Die of/of-bril zetten we bijna als vanzelf op, als een mentaal gewoontegebaar. Onbewust schieten we, een beetje, in de verdediging. We voelen -vaak heel subtiel- spanning en ongemak. Uit angst om het vertrouwde kwijt te raken, plaatsen we ‘het andere’ tegenover ‘het bekende’, in plaats van ernaast. We maken er een wedstrijd van: als het ene wint, dan verliest het andere. We realiseren ons niet dat je daarmee je blik versmalt. 

Van of/of naar en/en

En/en-denken kan alleen vanuit ontspanning. Net zoals je alleen in een spagaat kunt zakken door je spieren te ontspannen, niet door extra kracht te zetten. Vaak is het al voldoende om het ongemak, de spanning, het ‘win-verlies’ gevoel te erkennen. Realiseer je: dit vraagt iets nieuws van me. Of: hiervoor moeten wij als organisatie onze vertrouwde aanpak loslaten. Benoem het en sta jezelf toe dat je het uitdagend, maar mogelijk ook spannend vindt. Dat brengt vaak al die ruimte die nodig is om - stapje voor stapje - nieuwe keuzes te gaan maken. 

Je kunt jezelf trainen in het maken van en/en-keuzes: we gaan goed voor onze organisatie zorgen én voor het grotere geheel, voor de maatschappij, de wereld. Hoe? Door te kijken naar de onderliggende waardes en verlangens. Waarom wil ik kiezen voor een gezonde bedrijfseconomie? Omdat ik mijn geld vooral wil investeren in de bloei van onze organisatie. Waarom wil ik kiezen voor de overstap naar groene energie? Omdat ik klimaatverandering wil helpen beperken. Die onderliggende waarden kun je ook allebei tegelijk nastreven, ze als gelijkwaardig naast elkaar zetten in plaats van tegenover elkaar. In dit voorbeeld leiden isolatiemaatregelen en zonnepanelen al vrij snel tot een lagere energierekening; het bespaarde geld kun je weer investeren in je organisatie.    

Kwestie van oefenen

Een mooi voorbeeld van en/en-denken hoorde ik van een medewerker van een telecommunicatiebedrijf. Zij vertelde dat in haar organisatie de klimaatspagaat voelbaar was tussen duurzaamheid en innovatie. Gebruiken we gerecycled materiaal voor de routerkastjes, of houden we het op de glimmende witte kastjes die de klant zo graag aan de muur ziet hangen? Het verlangen om ‘het goede te doen’ voor de wereld én voor de klant werd hier naast elkaar gezet. De marketingafdeling bleek uitzicht te kunnen bieden op de benodigde souplesse in denken en doen: mat-zwarte kastjes kunnen wellicht ook gepositioneerd worden als begerenswaardig. En die kun je wél maken van hergebruikt kunststof. 

Verjonging

De opkomende generatie heeft duidelijk minder moeite met en/en-denken. Dat merkte bijvoorbeeld een adviesbureau, dat niks zag in een duurzamer vervoersbeleid. OV-kaarten? Inefficiënt. Elektrische auto’s? Te duur. Maar de jonge talenten lieten zien: het kan ook allebei. En zo kwamen er elektrische deelauto’s voor degenen die niet in de buurt van het station woonden of vaak naar buitengebieden moesten, en OV-kaarten voor stedelijke forensen die simpelweg geen diesel onder zich geschoven wilden krijgen.

Geen normen maar waarden

Wie een keuzemogelijkheid positioneert als een star dogma, als De Norm, loopt het risico in een pijnlijke klimaatspagaat te belanden: de denkspieren zijn stram. Met de en/en-oefening is de spagaat een stuk beter uitvoerbaar: uitgaande van je eigen waarden, vanuit de toekomst geredeneerd. Wie willen we zijn als organisatie en hoe kunnen we dat vormgeven in en met onze keuzes? 

Vaak kost het tijd om in een comfortabele klimaatspagaat te belanden. Zoals het ziekenhuis dat wil voldoen aan alle hygiënische voorwaarden voor het verzorgen van patiënten: dat worstelt nog met de enorme berg verpakkingsmateriaal die keuze voor veiligheid met zich meebrengt. Maar de ziekenhuisorganisatie wil óók verantwoordelijkheid nemen richting toekomst, door niet méér afval te produceren dan strikt noodzakelijk. Daarover wordt nu het gesprek gevoerd: hoe doen we het en/en? Een lastige opgave. Maar niemand heeft gezegd dat een spagaat gemakkelijk is.  

-------

Meer over Jeanine Pothuizen – veranderkundige en klimaatpsycholoog

Voor mij is een organisatie een verzameling mensen. Wil je je duurzame ambities realiseren? Dan heb je niet alleen een technische, rationele uitdaging. De sociale en psychologische kant speelt net zo hard een rol. Ondanks de mooie ambities en uitgewerkte plannen, leiden schijnbaar verborgen aspecten (emoties en cultuur) vaak tot onverwachte belemmeringen in het realiseren van deze doelen.

Ik help teams en organisaties om deze de zachte aspecten van verandering juist in te zetten als katalysator. Op weg naar een gezonde toekomst voor mens, organisatie en natuur. Lees meer op www.duurzamedagstart.nl